Znaki towarowe w sztuce: między ochroną a wolnością twórczą
Jednym z najbardziej kultowych dzieł Andy’ego Warhola jest seria obrazów z puszką zupy Campbell’s. Artysta stworzył dokładnie tyle obrazów olejnych ile smaków zup tej marki było wówczas dostępnych na rynku – 32. Projekt pt. „Campbell’s Soup Cans”, wykorzystywał w sposób pełny i dokładny wygląd całego produktu w tym znak towarowy słowno-graficzny Campbell’s.
Campbell’s Soup Cans był autorskim artystycznym projektem a jego realizacja nie była wynikiem żadnej umowy z producentem. W 1962r. zupy Campbell’s były najbardziej popularną zupą w puszce w USA, produktem powszechnie znanym i rozpoznawalnym. Pomimo tego, że seria obrazów Warhola jeszcze bardzie rozsławiła Campbell’s, który proponował Artyście współpracę, to jednak do niej nie doszło. Warhol uważał, że jakiekolwiek związki handlowe oznaczyłyby utratę artystycznego przesłania Projektu.
Ten przykład wybrałam do omówienia relacji między prawem ochronnym a swobodą twórczości artystycznej.
Znaki towarowe
Ochrona znaków towarowych regulowana jest przez Ustawę z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej. Zgodnie z art. 153 tej ustawy: „przez uzyskanie prawa ochronnego nabywa się prawo wyłącznego używania znaku towarowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.”
Po rejestracji znaku przez Urząd Patentowy RP uprawniony uzyskuje prawo ochronne do wyłącznego używania znaku towarowego w zakresie zgłoszonych towarów i usług. Tym samym, uprawniony do znaku nie może zakazać jego użycia we wszystkich możliwych kontekstach.
Użycie znaku w sztuce
Użycie znaku towarowego w dziele artystycznym – np. rysunku, fotografii, instalacji – co do zasady nie narusza prawa ochronnego, ponieważ jest oderwane od używania znaku w jego podstawowej funkcji identyfikacji wobec towarów i usług uprawnionego. Tak jak to nastąpiło w przywołanym na wstępie projekcie Campbell’s Soup Cans. W tym przypadku znak towarowy pełnił funkcję estetyczną, symboliczną i krytyczną oraz służył do wypowiedzi artystycznej. Takie użycie jest nie tylko dopuszczalne, ale również znajduje się pod ochroną wolności twórczości artystycznej (Art. 73 Konstytucji RP).
Czy konieczne jest blurowanie znaków towarowych?
Równocześnie użycie znaków towarowych w twórczości artystycznej postrzegane jest jako ryzyko, związane z posądzeniem o naruszenie praw wyłącznych. Dlatego często podejmowana jest decyzja o czyszczeniu – blurowaniu logo znanych marek w produkcjach filmowych i telewizyjnych. Praktyka ta wynika z ostrożności producentów, obawiających się roszczeń uprawnionych od znaków lub chęci uniknięcia wrażenia lokowania produktu bez zgody.
Jeżeli znak towarowy pojawia się w filmie incydentalnie, nie pełni funkcji reklamowej i nie sugeruje sponsorowania lub autoryzacji a jego przedstawienie nie wpływa negatywnie na jego renomę, to jego przedstawienie nie wymaga zgody uprawnionego, a blurowanie nie jest konieczne.
Sytuacja w której znak towarowy jest widoczny, jako element tła danego ujęcia nie wymaga uzyskania zgody uprawnionego. Z kolei użycie znaku na produkcie, którego używa i którego zalety komentuje bohater filmu, stanowi tzw. aktywny product placement i powinno odbyć się w porozumieniu z uprawnionym i przy uwzględnieniu przepisów dotyczących reklamy i ochrony praw konsumentów. Należy to odróżnić od sytuacji w której znak nadal jest wyraźnie przedstawiony, ale stanowi element żartu lub krytyki – wtedy jego użycie mieści się w granicach wypowiedzi artystycznej. Wyjątkiem będą te sytuacje kiedy przedstawienie towaru ze znakiem jest wyeksponowane i negatywne, w stopniu mogącym narazić na szwank renomę produktu lub reputacje producenta.
Podsumowanie
Twórcy mogą wykorzystywać znaki towarowe w wypowiedziach artystycznych, bez konieczności uzyskiwania zgody uprawnionego. Pojawiające się w filmie lub programach telewizyjnych znaki towarowe nie muszą być każdorazowo blurowane.
Elżbieta Figat-Michalak
radca prawny
0 komentarzy