Najczęściej to pytanie słyszę od twórców, którzy inspirowali się innym utworem, ale nie są pewni czy przekroczyli granicę inspiracji i czy ich dzieło nie jest już opracowaniem. Zagadnienie różnicy między utworem inspirowanym a zależnym ma wymiar na wskroś praktyczny. Korzystanie z utworu inspirowanego nie wymaga zgody autora utworu pierwotnego, natomiast korzystanie z opracowania wymaga zezwolenia autora utworu pierwotnego – prawo zależne, które ma charakter prawa majątkowego.

Błąd co do kwalifikacji utworu jako inspirowanego i rozpoczęcie korzystania z opracowania bez zgody autora utworu pierwotnego, może skutkować zarzutem naruszenia praw autorskich i wysunięciem roszczeń pieniężnych.

Czym w ogóle jest utwór?

Aby odpowiedzieć na pytanie o granicę między inspiracją a opracowaniem muszę zrobić krok w tył i zacząć od omówienia czym jest sam utwór.

Potoczne rozumienie utworu jest szersze niż jego definicja ustawowa. Zgodnie z art. 1 Ustawy z dnia 04 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, z zastrzeżeniem wynikającym z ust. 2 (1) tegoż artykułu, że ochroną może być objęty wyłącznie sposób wyrażenia. Nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.

Moim zdaniem w każdym utworze: powieści, fotografii, rzeźbie, piosence – można wyodrębnić sposób wyrażenia oraz pomysł, koncepcję czy ideę, którą wyrażają.

Na gruncie tych przepisów nieraz sady musiały orzekać czy dany rezultat działalności intelektualnej człowieka jest już utworem czy jeszcze nie. Wybór orzeczeń jest dość szeroki, ale na potrzeby niniejszego tekstu warto wskazać na niedawne orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Warszawie 24.10.2019r. Sygn. I ACa 651/18, w którym zidentyfikowano jako utwór „Zestalony synopsis (pomysł) serialu”. Zatem już pewien stopień konkretyzacji pomysłu poprzez sposób wyrażenia nawet wstępny – może być uznany za utwór. W podanym przypadku było to synopsis, rozumiany jako streszczenie ogólnej idei serialu, story line i charakterystyka postaci.

Inspiracja / Opracowanie

Przechodząc do meritum rozważań powołam się na treść ustawy, w zakresie w którym dotyczy omawianych zagadnień:

Art. 2. Ustawy z dnia 04 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, stanowi, że opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego. Rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. Na egzemplarzach opracowania należy wymienić twórcę i tytuł utworu pierwotnego.

Ustęp 3 art. 2 stanowi, że za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem.

Granica inspiracji

Biorąc pod uwagę definicję utworu oraz treść przepisów Ustawy uważam, że:

1. Utwór inspirowany należy rozumieć utwór, który „wykorzystuje” wyłącznie niechronione elementy utworu pierwotnego, w szczególności koncepcję, styl lub ideę,
2. Utwór zależny (opracowanie) to utwór, który „wykorzystuje” chronione elementy utworu pierwotnego, czyli sposób wyrażenia.

Powyższe założenia należy interpretować w świetle wykładni samego utworu – ponieważ im bardziej obniżają się progi prawnej kwalifikacji utworu, tym bardziej rozszerza się definicja utworu zależnego. Wracając do cytowanego orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Warszawie: ponieważ synopsis został uznany za utwór to w konsekwencji: scenariusze poszczególnych odcinków a w rezultacie serial jako utwór audiowizualny – stanowią opracowanie i wymagają zezwolenia twórcy synopsis.

radca prawny Elżbieta Figat-Michalak

Pozostawienie komentarza pod artykułem będzie uważane, za wyrażenie przez Panią/Pana zgody w rozumieniu art. 6 ust. 1. lit. a RODO na przetwarzanie danych osobowych w celu opublikowania Pani/Pana imienia i nazwiska lub „nick” jako autora zamieszczonego komentarza. Udzielona zgoda może być wycofana w każdym czasie poprzez kontakt na adres e-mail Kancelarii kontakt@radcaprawnyefm.pl lub poprzez usunięcia komentarza. Wskazuję, że wycofanie zgody pozostaje bez wpływu na zgodność z prawem przetwarzania, którego dokonano na podstawie zgody przed jej cofnięciem. Dane będą przetwarzane do czasu wycofania zgody.

Pandemia COVID-19 wymusiła zachowanie dystansu społecznego i przeniesienie części, jeżeli nie całości, aktywności prywatnej i zawodowej do sieci.

Dzisiaj chciałabym się zająć tematem skuteczności zawierania online umów, których przedmiotem jest przeniesienie praw do utworów albo udzielenie licencji do korzystani z utworów. Dotyczy to m.in. zdjęć, tekstów literackich, grafik, projektów architektonicznych, utworów audiowizualnych.

Zawarcie Umowy

Zawarcie umowy to nic innego jak porozumienie między dwoma podmiotami, które dochodzi do skutku poprzez wymianę zgodnych oświadczeń woli (czynność prawna).

Warto zwrócić uwagę, że czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.

Jeżeli umowa dotyczy utworów to będzie ona wywoływała skutki określone w Ustawie z dnia 04 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo autorskie), która wprowadza przepisy szczególne odnośnie treści i formy takiej umowy. W konsekwencji niezachowanie ustawowej formy może zniweczyć zamierzony przez strony cel umowy albo zmienić jej skutek.

Szczególne zasady zawierania umów prawa autorskiego

Prawo autorskie przewiduje, że umowy mogą zostać zawarte w dwojaki sposób:

– w dowolnej formie (nawet w sposób dorozumiany), zgodnie z zasadą swobody formy wyrażania woli. Regulacja dotyczy umowy licencji niewyłącznej.

– w kwalifikowanej formie pisemnej. Regulacja dotyczy umowy licencji wyłącznej oraz przeniesienia majątkowych praw autorskich.

Oświadczenie woli – e-mail.

Zasadę swobody formy oświadczenia woli przewiduje art. 60 Kodeksu Cywilnego: z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).

Innymi słowy, o tym jaką wolę wyraziła osoba możemy wnioskować z całokształtu jej zachowania, a jeżeli przepisy nie wprowadzają szczególnych rygorów, to umowa zostaje zawarta. Kodeks wprost wymienia również ujawnienie woli w formie elektronicznej. Jako formę elektroniczną można uznać zarówno wymianą korespondencji e-mailowej, jak i oświadczenie umieszczone na stronie internetowej. Wyrażanie woli drogą elektroniczną jest prawnie skuteczne.

Podkreślam, że zgodnie z przepisami Kodeksu Cywilnego wymiana e-maili nie jest formą szczególną tj. kwalifikowaną i oświadczenie woli wyrażone w te sposób będzie skuteczne wyłączne dla umów, których zawarcie nie wymaga formy pisemnej. Na gruncie prawa autorskiego,  za pomocą e-maila będzie możliwe zawarcie tylko umowy licencji niewyłącznej do korzystania z utworu (na każdym polu eksploatacji).

Forma pisemna – kwalifikowany podpis elektroniczny.

Formę pisemną czynności prawej definiuje w art. 78 Kodeksu Cywilnego. Do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany. Z kolei art. 78 (1) Kodeksu Cywilnego przewiduje możliwość złożenia oświadczenia woli w formie elektronicznej, która jest równoważna z formą pisemną. Do zachowania tej formy czynności prawnej wymagane jest złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej i opatrzenie go kwalifikowanym podpisem elektronicznym.

A zatem wszystkie umowy dla których wymagana jest forma pisemna, będą skuteczne, jeżeli zostaną zawarte drogą elektroniczną o ile będą potwierdzone bezpiecznym podpisem elektronicznym. Podpis elektroniczny podlega weryfikacji na podstawie kwalifikowanego certyfikatu.

Zatem przeniesienie majątkowych praw autorskich lub udzielenie licencji wyłącznej wymaga podpisania dokumentu elektronicznego kwalifikowanym podpisem.

Skutki niedochowania formy pisemnej – brak kwalifikowanego podpisu elektronicznego

Znowu wróćmy do przepisu art. 56 Kodeksu Cywilnego, który mówi że czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy.

Art. 53 i 67 prawa autorskiego stanowią, że umowa o przeniesienie praw autorskich i umowa licencyjna wyłączna, wymagają zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. A zatem niezależnie jaką treść nadamy oświadczeniu – pominięcie formy pisemnej spowoduje, że umowa nie będzie skuteczna.

Nie jest to jednak odosobniony przypadek, gdy strony tak właśnie postępują tj. zawierają umowę przeniesienia ustnie lub drogą wymiany e-mailowej. Czy to oznacza, że korzystanie z utworu przez niedoszłego nabywcę czy licencjobiorcę wyłącznego następuje bez podstawy prawnej ?

Powszechnie przyjęta i akceptowana w orzecznictwie wykładnia jest taka, że co prawda strony nie osiągnęły zamierzonego skutku umowy, ale zawarły jednak porozumienie w zakresie korzystania z utworu. Zatem ustana umowa przeniesienia praw autorskich będzie traktowana jako udzielenie licencji niewyłącznej do korzystania z utworu na polach eksploatacji wyraźnie w niej wymienionych.

radca prawny Elżbieta Figat-Michalak

Pozostawienie komentarza pod artykułem będzie uważane, za wyrażenie przez Panią/Pana zgody w rozumieniu art. 6 ust. 1. lit. a RODO na przetwarzanie danych osobowych w celu opublikowania Pani/Pana imienia i nazwiska lub „nick” jako autora zamieszczonego komentarza. Udzielona zgoda może być wycofana w każdym czasie poprzez kontakt na adres e-mail Kancelarii kontakt@radcaprawnyefm.pl lub poprzez usunięcia komentarza. Wskazuję, że wycofanie zgody pozostaje bez wpływu na zgodność z prawem przetwarzania, którego dokonano na podstawie zgody przed jej cofnięciem. Dane będą przetwarzane do czasu wycofania zgody.