Sztuczna inteligencja to nie aparat fotograficzny

utworzone przez idealegal | maj 24, 2023 | Prawo autorskie

W publicznej debacie na temat statusu prawnego wytworów Sztucznej Inteligencji przywoływana jest opinia, że Sztuczna Inteligencja działa jak aparat fotograficzny. Przypomina to kontrowersje, które towarzyszyły uznaniu fotografii jako dziedziny sztuki. Przeciwnicy wprowadzenia fotografii do kręgu twórczości argumentowali, że zdjęcie nie jest dziełem fotografa ale aparatu i odmawiali uznania fotografii za utwór.

Ostatecznie dla fotografii wyodrębniono obszary swobody twórczej i wskazano możliwości twórczych wyborów prowadzących do ustalenia oryginalnego utworu: „świadomy wybór momentu fotografowania, punktu widzenia, kompozycji obrazu (kadrowania), oświetlenia, ustalenia głębi, ostrości i perspektywy, zastosowania efektów specjalnych oraz zabiegi zmierzające do nadania fotografii określonego charakteru”.[1] Wkład twórczy fotografa może polegać na zainscenizowaniu lub zaplanowaniu obrazu. Prowadzi to do wniosku, że fotograf jest kreatorem fotografii a aparat pełni rolę narzędzia.

Ponieważ słyszę, że Sztuczna Inteligencja to również narzędzie to jej wytwory mogą być utworami – tak jak są nimi zdjęcia „zrobione” przez aparat – zaczęłam się zastanawiać czy tak jest w istocie? Uważam, że nie i to z kilku powodów:

Fotograf pracuje na „białej kartce” a poprzez swoją pracę tworzy fotografię od zera. Równocześnie ma decydujący wpływ na każdy element fotografii od stworzenia fotografowanego obiektu, wybór przestrzeni lub wydarzenia, poprzez wybór aparatu i jego ustawiania do obróbki i retuszu.  

Z kolei generatory obrazów Sztucznej Inteligencji tworzą grafiki poprzez kompilacje obrazów wyjściowych. Ich praca polega na wyborze kształtów i kolorów przy zastosowaniu algorytmów logicznych, prawdopodobieństwa a w końcu losowych. Zatem proces powstawania obrazu rozpoczyna się od nie od białej kartki ale od szumu danych, z których zgodnie z ustalonym algorytmem Sztuczna Inteligencja usuwa zbędne elementy. Wszystkie wybory dotyczące wyglądu obrazu są dokonywane przez Sztuczną Inteligencję na bazie posiadanych danych. Osoba wydająca Sztucznej Inteligencji polecenie generowania obrazu, decyduje o jego treści. Ale decyzje w zakresie sposobu wyrażenia pozostawia algorytmom. Tym samym człowiek nie ma wpływu na osiągnięty rezultat -sposób wyrażenia – który jest przedmiotem ochrony prawa autorskiego.

Pomysły, idee oraz procedury, które wskazujemy Sztucznej Inteligencji w celu uzyskania obrazu same w sobie nie są utworami i nie podlegają ochronie. To co w istocie podlega tej ochronie pochodzi wyłącznie od Sztucznej Inteligencji.  

Dlatego uważam, że Sztuczna Inteligencja nie może być porównywana do aparatu fotograficznego a jej wytwory nie powinny mieć statusu utworów. Moim zdaniem Sztuczna Inteligencja zawsze wygeneruje obraz wtórny – będący rezultatem analizy posiadanych danych. Sztuczna Inteligencja może wygenerować nowy obraz Rembrandta[2], ale nie zostanie oryginalnym artystą.

r.pr. Elżbieta Figat-Michalak

[1] Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 lipca 2002 r., III CKN 1096/00, OSNC 2003, nr 11, poz. 150,

[2] https://tylkonauka.pl/wiadomosc/sztuczna-inteligencja-stworzyla-nowy-obraz-rembrandta

Sztuczna Inteligencja a prawo autorskie

utworzone przez idealegal | kwi 19, 2023 | Prawo autorskie

Problemy prawno-autorskie związane z korzystaniem ze Sztucznej Inteligencji dotyczą kilku obszarów.

Pierwszy to możliwość uznania wytworów Sztucznej Inteligencji za utwór w rozumieniu prawa autorskiego¹ . Przy czym jako wytwór rozumiem rezultat pracy algorytmów Sztucznej Inteligencji, na który nie miał wpływu człowiek lub miał wpływ niewielki np. poprzez wskazanie tematu lub ogólnego pomysłu.

Drugi dotyczy podstawy prawnej wykorzystywania utworów przez Sztuczną Inteligencje w procesie uczenia się.

Trzeci to kwestia naruszania praw autorskich twórców poprzez bezprawne wykorzystywanie opracowań utworów w wytworach Sztucznej Inteligencji.

Wytwór czy utwór ?

Uważam, że celem ochrony autorskiej jest ochrona twórczości człowieka. Zgodnie z Ustawą z dnia 04 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze ustalony w jakiejkolwiek postaci. Dlatego autorstwo człowieka jest warunkiem dla uzyskania ochrony autorsko-prawnej. Nie każdy przejaw działalności intelektualnej człowieka jest utworem – za taki uważamy ten, przy którego stworzeniu autor dział w granicach swobody twórczej i który jest wynikiem autorskich wyborów lub przejawem osobowości twórcy. Jeżeli proces dokonywania wyborów twórczych zostaje „przeniesiony” na maszynę to nie można przypisać człowiekowi aktu kreacji.

Kiedy otrzymany rezultat jest wynikiem działania wyłącznie algorytmów Sztucznej Inteligencji, to nie ma podstaw do stwierdzenia autorstwa człowieka. A zatem nie zostaje spełniony podstawowy warunek objęcia ochrona prawno-autorską takiego wytworu.

Wytworami Sztucznej Inteligencji mogą być obrazy, grafika, poezja czy muzyka. Ponieważ są to również przykładowe kategorie utworów wymienione w Ustawie, to poszukuje się podstaw do takiej samej ochrony jaka przysługuje utworom, zapominając, że immamentnym warunkiem uzyskania tej ochrony jest pochodzenie od człowieka. Tymczasem podmioty odpowiedzialne za Sztuczną Inteligencję domagają się uznania jej za twórcę w celu wykonywania monopolu autorskiego.

Uczenie się jako pole eksploatacji.

Podstawową cechą działania Sztucznej Inteligencji jest to, że jej wytwory powstają jako wynik analizy treści i danych. Jeżeli analizowane treści i dane są utworami to powstaje pytanie czy ich wykorzystywanie do „uczenia” Sztucznej Inteligencji wymaga zgody autora? Moim zdaniem analizowanie twórczości artystów przez Sztuczną Inteligencję stanowi wkroczenie w monopol autorski.

Autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy każdemu autorowi i oznaczają prawo do korzystania z utworu z wyłączeniem innych osób. Każda eksploatacja utworu przez osobę trzecią musi zostać poprzedzona uzyskaniem tytułu prawnego (nabyciem autorskich praw majątkowych) lub zgody (licencji).

Problem polega na tym, że Sztuczna Inteligencja korzysta z zasobów internetowych bez uzyskania takiej zgody. Autorzy umieszczają swoje prace w internecie, tak aby każdy mógł się z nimi zapoznać. W ten sposób artyści informują o swojej twórczości. Dla mnie jest oczywiste, że umieszczenie utworu w internecie nie może być rozumiane jako zgody na jego eksploatację prze osoby trzecie w jakikolwiek sposób. Dlatego uważam, że wykorzystywanie utworów przez Sztuczną Inteligencję jako danych do nauki stanowi naruszenie praw autorskich, o ile nie jest poprzedzone uzyskaniem zgody.

Naruszenie interesów twórców.

Najbardziej oczywisty konflikt między twórcami a prowadzącymi generatory obrazów występuje na płaszczyźnie wykorzystywania „elementów” twórczości artystycznej w wytworach Sztucznej Inteligencji.

Żeby jednak przyjrzeć się naturze tego sporu, przedstawię pewne uwagi ogólne.

Prawo autorskie chroni utwory w granicach sposobu wyrażenia (art. 1  ust. 2 (1) Ustawy). Oznacza to, że nie są objęte ochroną idee, metody, pomysły czy styl. Generatory obrazów analizują utwory i wytwarzają obrazy, które co do zasady nie są samodzielne – w tym znaczeniu, że odnoszą się do innego utworu, czerpią z niego lub zawierają elementy innego utworu.

Zgodnie z art. 2 Ustawy  opracowanie cudzego utworu, w szczególności przeróbka lub adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego, ale można z niego korzystać wyłącznie za zgodą autora utworu pierwotnego. Utworem zależnym jest utwór, który wykorzystuje prawnie chronione elementy utworu pierwotnego czyli jego sposób wyrażenia.

Drugim rodzajem utworu niesamodzielnego jest utwór, który powstał w wyniku pobudzenia intelektualnego wywołanego przez cudzy utwór. Zgodnie z art. 2 ust. 4. Ustawy nie uważa się za opracowanie utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem. Utworem inspirowanym jest ten, który wykorzystuje elementy niechronione utworu pierwotnego np. ideę, styl lub pomysł.

Korzystanie z utworu inspirowanego nie wymaga uzyskania zgody uprawnionego do utworu pierwotnego. Ponieważ – jak to wynika z wcześniejszych ustaleń – nie dochodzi w nim do eksploatacji elementów prawnie chronionych.

Dlatego z punktu widzenia praw autorskich problematyczne jest to, że Sztuczna Inteligencja może proponować wytwory kopiujące styl artysty lub ideę jego twórczości, nie przekraczające progu inspiracji. Sztuczna Inteligencja potrafi odszukać cechy charakterystyczne analizowanych prac artysty i przetworzyć je w sposób prowadzący do nowego sposobu wyrażenia. Dochodzi do eksploatacji stylu lub poetyki właściwej dla artysty lub wiodących motywów jego twórczości. To co dla innych artystów mogłoby być niemożliwe do skopiowania,  nie stanowi problemu dla Sztucznej Inteligencji. Sztuczna Inteligencja zawłaszcza zatem przestrzeń wolności twórczej zarezerwowanej dla swobodnej wymiany myśli i idei.

W przypadkach naśladownictwa autorskiego stylu lub idei, prawo autorskie nie znajdzie zastosowania. Należy zatem chronić twórczość na podstawie innych przepisów. Wskazałaby tutaj w pierwszej kolejności przepisy Kodeksu Cywilnego o ochronie dóbr osobistych, do których zalicza się twórczość artystyczna.

Natomiast ochronę zawodowej działalności artysty mogą zapewnić przepisy Ustawy z dnia 16 kwietnia 1993r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Znajdą zastosowanie np. w przypadku, gdy przedsiębiorca oferuje wytwory Sztucznej Inteligencji oparte na działalności określonego artysty.

r.pr. Elżbieta Figat-Michalak